مفعولٌ به

تعریف مفعولٌ به: کلمه ای در جمله است که کار بر آن انجام شده و در دستور فارسی به آن مفعول می گویند.

غَرَسَ الفلّاحُ شجرةً.              کشاورز، درختی را کاشت.

نَظَّفَ الطفلُ الغرفةَ.                 کودک، اتاق را تمیز کرد.

جای مفعول کجای جمله است؟

فعل + فاعل + مفعول + بقیه ی اجزای جمله

قواعد درس دهم

در درس دهم با این مطالب آشنا می شویم:

مبتدا و خبر                     انواع خبر                      اعراب محلّی

                                     مبتدا و خبر     اللهُ   رحیمٌ

*مبتدا و خبر تقریباً همان نهاد و گزاره فارسی هستند.

 - مبتدا: اسمی است که در ابتدای جمله اسمیّه می آید و مرفوع است یعنی علامت _ُ _ٌدارد.

- خبر:   کلمه یا کلماتی است که بعد از مبتدا می آید و همان طور که از اسمش پیداست، خبری است که درباره مبتدا گفته می شود

و مرفوع است یعنی علامت_ُ _ٌ دارد.

  *   تذکّر: در این دو جمله کلمه « بهار» در هر دو جا فاعل است.

1-   بهار    آمد.                          2-  آمد    بهار.

     فاعل     فعل                               فعل    فاعل

امّا همان طور که قبلاً نیز آموخته ایم در عربی چنین نیست. مثلاً دو جمله بالا به عربی چنین است.

1-  الربیعُ     جاءَ.                         2-  جاءَ   الربیعُ.

     مبتدا       خبر                               فعل   فاعل

 انواع خبر

انواع خبر : غالباً خبر به یکی از سه نوع زیر است.

1- خبر مفرد                العالِمُ محترمُ / العالمانِ محترمانِ / العالماتُ محترماتُ

2- خبر جمله فعلیّه          الطّفلُ یلعَبُ/ الطّفلتانِ یَلعَبانِ

3- خبر جار و مجرور      النّظافةُ مِنَ الإیمانِ / الإیمانُ بِالعَمَلِ.

دانش آموز: امّا در جمله « العالمانِ محترمان» خبر مفرد نیست بلکه مثنّی است و در « العالماتُ محترماتٌ» نیز خبر جمع است نه مفرد!

معلم: منظور از «مفرد» در «خبر مفرد» در مقابل «جمله» است .

 به زبان ساده تر « مفرد» همان طور که در مثال شماره « 1» می بینیم واقعاً مفرد نیست بلکه «خبر مفرد» یعنی خبر غیر جمله.

 به جار و مجرور « شبه جمله » نیز گفته می شود.

                                                         انواع اعراب

     ظاهری                                         محلی

إعراب به دو شکل است: اعراب ظاهری و اعراب محلی

 إعراب ظاهری عبارت است از: ( َ ِ ُ ً ٍ   ٌ ْ  )

امّا إعراب محلّی چنین نیست . همه کلمه های مبنی دارای إعراب محلّی هستند. مانند:

 ضمیرها ، اسم موصول، اسم های اشاره، کلمه های پرسشی، فعل های امر و ماضی.

همان طور که می دانیم علامتِ حرفِ آخرِ کلمه های مبنی بدون تغییر است.

 یعنی نه در حالت فاعلی، مرفوع می شوند و نه در حالت مفعولی، منصوب .

همان طور که می دانید مبتدا و خبر نیز هر دو مرفوع هستند.

  العلمُ نورٌ              سعیدٌ مؤدَّبٌ                         فریدةُ عالمةٌ .

حال اگر یک کلمه مبنی در جای مبتدا یا خبر قرار بگیرد؛ در اصطلاح می گوییم:

 مبتدا محلاً مرفوع یا خبر محلاً مرفوع .

     سعیدٌ               مؤدَّبٌ .                     هوَ                  مؤدَّبٌ.

مبتدا مرفوع    خبر مرفوع         مبتدا محلاً مرفوع     خبر مرفوع

 إعراب «جمله» و « شبه جمله» (جار و مجرور) محلّی است.

 الحوتُ            فِى البَحرِ.                   السلامُ         علیکم .

مبتدا مرفوع        خبر محلاً مرفوع                   مبتدا مرفوع     خبر محلاً مرفوع