قواعد درس پنجم

در  درس پنجم با پنج نوع دیگر از انواع اسم مشتق آشنا می شویم.

اسم مکان

 اسم زمان

اسم مکان و زمان بر وزن مَفعَل یا مَفعِل می آیند.

مَفْعَل

 مَفْعِل

و همان طور که از نامشان پیداست بر زمان و مکان دلالت می کنند.

به نحوه ساختن اسم مکان و زمان دقّت کنید:

کَتَبَ                    کتب                    مَکْتَب

سَجَدَ                   سجد                   مَسْجِد

عَبَدَ                    عبد                    مَعْبَد

نَزَلَ                    نزل                    مَنْزِل

غَرُبَ                  غرب                  مَغْرِب

لَعِبَ                    لعب                    مَلْعَب

دو نکته:

 نکته 1: در زبان فارسی غالباً اسم مکان و زمان فقط مفهوم مکانی دارند امّا در عربی، هم مفهوم مکانی و هم مفهوم زمانی دارند.

نکته 2: (نکته خارج از کتاب درسی) کلماتی مانند: مدرسة، مزرعة نیز اسم مکان هستند و « ة » در آخر  آنها به معنی کثرت (بسیاری) است.

مدرسة: جایی که در آن بسیار درس می خوانند.

 صفت مشبّهه

می توان گفت صفت مشبهه همان صفت ساده در فارسی است. مثال:

جَمیل: زیبا                        قَبیح: زشت                        خَشِن: زبر             عَطْشان: تشنه

صَعْب: سخت                      کَسِل: تنبل             شریف: شریف                     عَذْب: گوارا

وزنهای مشهور صفت مشبّهه عبارتند از:

 فَعیل: شریف                                فَعِل: خَشِن             

فَعْل: سَهْل                فَعْلان: عَطْشان

اسم مبالغه

اسم مبالغه دو وزن مشهور دارد، که عبارتند از:

 فَعّال    فَعّالة

اسم مبالغه بر بسیاریِ صفت دلالت دارد. مثلاً:

صبّار: یعنی کسی که خیلی صبر می کند.

علّامة: کسی که خیلی می داند.

به نحوه ساختنِ اسم مبالغه توجّه  کنید:

عَلِمَ            عـ لـ م          عـَ لّـ ا مـ ة           عَلّامة

غَفَرَ             غـ فـ ر         غـَ فّـ ا ر                  غَفّار

أمَرَ               أ مـ ر             أمّـ ا ر ة              أمّارة

صَبَرَ             صـ بـ ر            صَـ بّـ ا ر               صَبّار

اسم تفضیل

اسم تفضیل : معادلِ صفت برتر و برترین در فارسی است. به عبارت دیگر صفتهایی که دارای «تر» و «ترین» هستند معادل اسم تفضیل هستند. اسم تفضیل  بر وزن أفعل است و برای مؤنّث گاهی بر وزن فُعلَی می آید.

                                                    بر وزن « أفعَل»

            اسم تفضیل:

                                                    بر وزن «فُعلَی»

به نحوه ساختن اسم تفضیل توجّه  کنید:

حَسُنَ                  أحْسَن ، حُسْنَی       کَبُرَ                     أکْبَر ، کُبْرَی

صَغُرَ                   أصْغَر ، صُغرَی         

به ترجمه اسم تفضیل نیز دقّت کنید:

کَبیر: بزرگ                        أکبَر، کُبرَی:     بزرگ تر، بزرگ ترین

صَغیر:کوچک                      أصغَر، صُغرَی:  کوچک تر،کوچک ترین

نکته 1: در ترجمه اسم های مبالغه از لفظ «بسیار» استفاده می کنیم.

(صَبّار: بسیار بردبار  غَفّار: بسیار آمرزنده) 

 نکته 2: گاهی اسم تفضیل ( بدون ال) شبیه فعل ماضی باب إفعال می شود. در چنین موردی باید به معنی جمله دقّت کنیم.

صادقٌ أحسَنُ التلامیذ: صادق  بهترین دانش آموزان است.

صادقٌ أحسَنَ بِأصدِقائِهِ: صادق به دوستانش  نیکی کرد.

نکته 3: اسم تفضیل، دو معنی «تر» و « ترین» دارد. امّا اگر بعد از آن «مِن» بیاید، به صورت «تر» ترجمه می شود.

البحرُ أکبرُ مِنَ النَّهر: دریا بزرگتر از رودخانه است.

اگر بعد از اسم تفضیل حرف « مِن» نیاید، معمولاً به صورت «ترین» ترجمه می شود.

أحسنُ طالبٍ: بهترین دانش آموز.

نکته 4: نکته خارج از کتاب درسی : هر گاه دو طرف مقایسه مؤنّث باشند از « أفعل» برای بیان برتری استفاده می شود نه فُعلَی. مثال:

(فاطمةُ أکبرُ مِن زهراء): فاطمه بزرگ تر از زهرا است.

در چنین ترکیب ها یی نیز از وزن «أفعل» استفاده می شود.

أحسَنُ شَرِکةٍ فِى العالَم: بهترین شرکتِ جهان